مادران شاغل و ارتباط با فرزندان

با توجه به نقش سازنده زنان در عرصه های مختلف و با در نظر گرفتن مسئولیت های سنگین زنان فعال در اجتماع که همزمان بار مسئولیت و وظایف خانوادگی را نیز به عهده دارند می توان گفت بزرگترین وظیفه زن مادر شدن و شیرین ترین ثمره زندگی فرزند است .

کلید تندرستی کودک در دست مادر است . کودکان سرمایه های فردای جامعه هستند و کودکان حساس ترین و آسیب پذیرترین گروه اجتماع را تشکیل می دهند .

مادران شاغل باید سعی کنند کیفیت رسیدگی را در زمانی که در خانه هستند بیشتر کنند و برای جبران ساعات دوری از فرزند تلاش نمایند . هنگامی که در منزل هستند اوقات بیشتری را با فرزندانشان سپری کنند .

« فکر کنید اوقات خود را با بچه ها چگونه می گذرانید و فهرستی از آن تهیه نمایید . »

اگر در حال غذادادن به بچه هستید با او حرف بزنید ، نوازشش کنید و برایش شعر بخوانید .

اگر در حال حمام کردن او هستید ، او را با لبخند زدن و خندیدن خوشحال کنید .

اگر در حال پختن غذا هستید ، از فرزندتان کمک بخواهید با او صحبت کنید و بخندید .

هنگام رساندن فرزندتان به مهدکودک و یا مدرسه ... وقت خوبی است که با او صحبت کنید و به حرفهایش گوش دهید .

زمانی را برای بازی کردن با بچه ها در نظر بگیرید .

وقت معینی برای مسواک زدن ، حمام کردن و سایر کارهای روزانه داشته باشید تا نظم در انجام کارها را بیاموزد .

به او بگویید که دوستش دارید و بدینوسیله امنیت عاطفی در او ایجاد کنید ، چرا که اعتماد بنفس کودکان و روحیه قوی آنها وابسته به احساس چنین امنیتی است .

اگر شما برای نگهداری فرزند خود پرستار گرفته اید دفتری تهیه کنید و از او بخواهید که با یادداشت در مورد فرزندتان ، شما را در فعالیتها و برنامه هایش شریک کند ، مانند داستانهای مورد علاقه ، عادات خاص غذایی ، نوع بازی و ... شما هم می توانید یادداشتهایی را برای پرستار فرزندتان بنویسید .

در نتیجه شما بهترین راهها را انتخاب نموده اید و با وجود کمبود وقت ، عملکرد شما مهمترین هدیه ای است که به خانواده می دهید

 چگونه هوش کودکان را تقویت کنیم ؟

نتیجه اکثر تحقیقات به این باور منجر شده که برخلاف پندارهای قدیمی هوش ذاتی و ارثی نیست . اگرچه ارث تاثیر زیادی بر آن دارد ولی شدیدا" متاثر از شرایط محیطی است و لذا هر قدر محیط زندگانی کودک غنی تر ، سالم تر و آگاهانه تر باشد هوش کودک بیشتر و رفتار او متعادل تر خواهد شد . نکته اینجاست که هرگاه اعتماد بر ذاتی بودن هوش نیز داشته باشیم می توانیم بگوئیم که محیطی غنی و پربار باعث می گردد تا امکان بالفعل درآمدن هوش بالقوه افزایش یابد . با فراهم آوردن امکانات مناسب و مطلوب می توان سرعت رشد ذهنی کودک را افزایش داد .

بلوم دریافت که برحسب مطالعات انجام شده  تا سن 17 سالگی ، حدود 50% از رشد هوشی بین زمان تولد تا 4 سالگی می باشد و حدود 30% بین 4 تا 8 سالگی و 20% باقیمانده 8 تا 17 سالگی شکل می گیرد .

محققان معتقدند در اثر زندگی کردن در یک محیط تربیتی غنی خصوصا" در سالهای نخست زندگی کورتکس مغزی رشد می کند ، شیارهای آن عمیق تر می گردد و وزنش افزایش می یابد و قسمتی از این افزایش مغز به علت افزایش سلولهای گلیا و قطر رگهایی است که خون را به کورتکس می برد .  مغز تقویت شده دارای میزان بیشتری از آنزیم حافظه ساز است که در نتیجه زندگی در محیط غنی تربیتی و با امکانات فراگیری گسترده فراهم آمده است .

پس نتیجه می گیریم که رشد ذهنی کودکان نیاز به محیط ترییتی و آموزشی غنی دارد و باید محیطی را آماده کنیم تا کودکان به آموزش مهارتهای فکری بپردازند .

آشنایی با مفاهیم یکی از اصولی ترین و ابتدایی ترین مهارتهای فکری است که کودک در طول زندگی خود بدست می آورد . شناخت مفاهیم باعث خواهد شد تا کودک با استفاده از آن مفاهیم آماده پیشرفت به سمت بالاتر مهارتهای فکری گردد و از این طریق بتواند خود را برای زندگی اجتماعی آینده و ایجاد ارتباط با سایر افراد از طریق کاربرد واژه ها و سمبلهای مشترک آماده نماید . مثلا" کودکان اگر بخواهند مقداری ریاضی یاد بگیرند و در آینده در گوشه ای از جامعه خدمتی ارائه دهند ناچار هستند با این سه حوزه آشنا بشوند . تجربه عدد ، تجربه فضا ، تجربه کمیت ، قبل از اینکه مفاهیم ، عدد ، فضا و کمیت در سالهای مختلف دبستان تدریس بشود لازم است بچه ها این مفاهیم را به صورت تجربی تجربه کرده باشند و موفقیتها در دوره های بعدی منوط به تجربه در این سه حوزه است .

رشد ذهنی کودک براساس مراحل خاص تکامل می یابد . توجه به طی این مراحل و زمان آن در آموزش کودکان مهم است .

 هدف : آشنا شدن با مفاهیم

آشنایی با مفاهیم « رنگ »
 بازی با چرخاندن بطری
آشنایی با مفاهیم شکل
آشنایی با جهت ها

آشنایی با مکانها
آشنایی با وزنها
آشنایی با لمس کردنیها
آشنایی با چشیدنیها
آشنایی با بوئیدنیها
آشنایی با شنیدنیها
آشنایی با دیدنیها

 

هدف : آشنا شدن با مفاهیم

آشنا شدن با مفاهیم کوتاه ، بلند ، کوتاهتر ، کوتاهترین ، بلندترین و مساوی

توجه : اینکار باعث افزایش گنجینه لغات ، توانایی مقایسه کردن ، توانایی اندازه گیری ، درک توالی می باشد .

وسایلی که استفاده می شود :

تعدادی چوب در اندازه های مختلف ، تعدادی مداد در اندازه های مختلف ، اشیاء و افراد موجود در اتاق و...

 

فعالیتها

برای یاد دادن مساوی ، دو عدد از چوب های هم اندازه را گرفته و در کنار هم قرار دهید ، به کودکان بگوئید : این دو چوب با هم مساوی هستد چون وقتی در کنار هم قرار می گیرند هم اندازه یکدیگرند بعد از آنکه کودکان توانستند مفهوم مساوی را بفهمند از آنها بخواهید تا از میان چوبهای موجود دو چوب مساوی را انتخاب نمایند . دقت کنید که کودکان با کنار هم قراردادن و مقایسه چوبها با یکدیگر دو چوب مساوی را نشان دهند . هر گاه کودکی در فهم مفهوم دچار اشکال گردید ، دو چوب مساوی را در کنار هم قرار داده و بگوئید این دو چوب هم اندازه یکدیگرند . آنگاه دو چوب غیر مساوی را در کنار هم قرار داده بگوئید : اینها با هم مساوی نیستند .

 

کوتاه

بعد از آنکه کودک مفاهیم مساوی را دریافت ، دو چوب نامساوی را در کنار هم قرار داده و بگوئید این چوب (چوب کوتاهتر) کوتاه است و این چوب (چوب بلندتر) کوتاه نیست .

« دقت کنید اختلاف ارتفاع چوبها  کاملاً  مشخص باشد بعدا" ارتفاع را به حداقل برسانید .»

به کودک اجازه دهید تا خود چوب هائی را انتخاب نموده و کوتاهی یا بلندی آنها را مشخص نماید .

بلند :

این کار را  نیز شبیه کوتاه انجام می دهیم .

کوتاهتر :

بعد از آموزش کوتاه و بلند ، دو چوب دیگر را در کنار هم قرار داده و به کودک بگوئید : « نگاه کن یکی از این چوبها کوتاهتر از چوب دیگر است ( به چوب کوتاهتر اشاره نمائید ) اجازه دهید تا فراگیر خود چوبها را لمس کرده ، آنها را در کنار یکدیگر بگذارد و با هم مقایسه نماید . چوبهای متعددی با طولهای مختلف در اختیار کودک قرار دهید او را تشویق به مقایسه چوبها با یکدیگر نمائید و  به او کمک کنید تا بدرستی چوب کوتاهتر را تشخیص دهد .

بلندتر:

اینک دو چوب دیگر را کنار هم قرار دهید به فراگیر بگوئید نگاه کن یکی از این چوبها بلندتر از چوب دیگر است ( به چوب بلندتر اشاره کنید ) اجازه دهید تا فراگیر خود چوبها را لمس کرده آنها را درکنار یکدیگر بگذارد و با هم مقایسه نماید و چوبهای متعددی با طولها و رنگهای مختلف در اختیار کودک قرار دهید او را تشویق کنید تا چوبها را با هم مقایسه کند به او کمک کنید تا بدرستی چوب بلندتر را تشخیص دهد .

 

کوتاهترین :

حال سه چوب را در اندازه های مختلف انتخاب کنید دو عدد از آنها را با هم مقایسه کنید . چوب کوتاهتر را مشخص کنید سپس چوب سوم را در کنار دوچوب دیگر بگذارید . به چوب سوم اشاره کرده و به فراگیر بگوئید این چوب کوتاهترین چوب در میان این چوبها است . سپس از فراگیر بخواهید تا کوتاهترین چوب را درمیان مجموعه های سه تایی چوبها مشخص نماید .

بلندترین :

سه چوب دیگر انتخاب نمائید دو عدد از آنها را با هم مقایسه کنید . چوب بلندتر را مشخص نمایید ، سپس چوب سوم را در کنار دو چوب دیگر بگذارید به چوب سوم اشاره کرده و بگوئید این چوب بلندترین چوب در میان این چوبهاست . سپس از فراگیر بخواهید تا بلندترین چوب را در میان مجموعه های سه تایی چوبها مشخص نماید .این عمل را با چوبهای مختلف تکرار کنید تا فراگیر کاملا" در تشخیص مفهوم بلندترین مهارت یافته و تفاوت مفهوم بلندترین را با بلندتر و بلند دریابد.

بازی با چرخاندن بطری
 

وسایل مورد استفاده :

یک بطری گردن باریک ، قطعات بزرگ کاغذ ، مقوا یا پارچه ، مقوای ضخیم ، مداد شمعی ، ماژیک، آبرنگ یا گواش ، کاغذ رنگی ، قیچی ، چسب

توجه :

کودکان در جور کردن رنگها ، منتظر نوبت شدن ، تعقیب جهت هماهنگی میان چشم و دست ، تمرین سرعت خواهند یاد گرفت .

فعالیتها

دایره ای نسبتا" بزرگ از کاغذ ، مقوا یا پارچه را ببرید . با توجه به اندازه بطری دایره دیگری در وسط دایره بریده شده رسم کنید . دایره بیرونی را به قسمتهایی مساوی تقسیم کنید هر قسمت را رنگ خاصی بزنید. کارتهایی با ابعاد 20 در 10 سانتی متر به تعداد مساوی از مقوای ضخیم ببرید . کاغذهائی رنگی ، همرنگ با رنگهای موجود بررسی دایره بزرگ انتخاب نمائید . کارتها را براساس رنگهای موجود بر روی دایره بزرگ تقسیم کنید . بر روی هر دسته از کارتها یک کاغذ رنگی بچسبانید بطور مثال اگر دایره بزرگ به ده قسمت تقسیم شده است به 50 عدد کارت رنگی که هر 5 عدد آنها رنگی ، همرنگ یکی از رنگهای موجود بر روی دایره بزرگ داشته باشد نیاز دارید .

کارتها را با هم مخلوط کرده و به تعداد مساوی میان بازیکنان بطری را در مرکز دایره (دایره کوچکتر)خواهند چرخاند وقتی بطری از حرکت ایستاد ، سربطری به طرف یکی از رنگها خواهد بود و شخص چرخاننده بطری با صدای بلند رنگ مورد نظر را بیان خواهدداشت . هر یک از بازیکنان که کارتی همرنگ ، رنگ مورد نظر قرار خواهد داد . برنده بازی کسی که زودتر از دیگران کارتهای خود را تمام کرده باشد .

مقررات :

هرگاه یکی از بازیکنان اعلام کرد که کارت در دست اوست ( با صدای بلند گفت من) و کارت همرنگ در دست او نبود از بازی کنار گذاشته خواهد بود . هر بازیکنی که مسئول چرخاندن بطری است رنگ مورد نظر را اشتباه اعلام کرد از بازی کنار گذاشته خواهد شد . هرگاه بعد از ایستادن بطری چند بازیکن کارت برنده را در دست داشتند . اولین نفری که کلمه من را گفت برنده محسوب می شود .

آشنایی با مفاهیم « رنگ »

آشنایی با مفاهیم :روشن ، تیره ، روشن تر ، تیره تر

توجه :

کودکان کلمات رنگها ، دسته بندی ، شبیه ، بی شباهت ، روشن ، تیره ، روشن تر ، تیره تر را خواهند آموخت .

وسایلی که استفاده می شود :

قطعات متنوع رنگارنگ (لگوها) قطعات بریده شده یک مقوای ضخیم که بر روی آنها کاغذهای رنگی چسبانده شده است .

فعالیتها

دسته بندی

سه قطعه ( دو تا شبیه بهم از لحاظ رنگ و یکی متفاوت ) را انتخاب کنید . یکی از دوقطعه شبیه بهم را برداشته به کودک بدهید تا دقیقا" آنرا لمس و مشاهده کند ، آنگاه از کودک بخواهید تا قطعه شبیه به آنرا پیدا کند ، سپس آنها را در یک طرف میز قرار داده و به کودک بگوئید : « این دوقطعه شبیه بهم هستند آنها را در یک میز قرار می دهیم . » آنگاه چند قطعه دیگر به کودک نشان داده و از او بخواهید قطعات شبیه به دوقطعه اول را انتخاب نماید . بعد از انجام این عمل قطعات شبیه بهم در یک سمت و قطعات متفاوت در سمت دیگر میز قرار می گیرد . آنگاه به کودک بگوئید :« قطعاتی که در این قسمت قرار گرفته و شبیه به هم هستند تشکیل یک دسته یا گروه را داده و قطعاتی که با آنها متفاوت یا بی شباهت هستند و در یک طرف دیگر میز قرار گرفته اند تشکیل دسته یا گروه دیگری داده اند . سپس قطعات را با هم مخلوط کرده و از کودک بخواهید تا خود دسته هایی شبیه یا متفاوت تشکیل دهد . برای سهولت کار بهتر است در ابتدا از دو دسته استفاده کرده و سپس همزمان با پیشرفت یادگیری کودک تعداد دسته را افزایش دهید . دقت فرمائید در این مرحله برای دسته بندی صرفا" از لحاظ ظاهر شیئی انجام می گیرد .

تشخیص رنگها :

تعدادی قطعات سیاه و سفید بر روی میز بگذارید یکی از قطعات سفید را برداشته به کودک بدهید تا دقیقا" آنرا مشاهده و لمس نماید ، سپس از او بخواهید تا از میان قطعات موجود روی میز یکی دیگر از قطعات همرنگ (سفید) را به شما بدهد . دقیقا " بر روی همرنگ تکیه کنید تا کودک در ضمن انجام عمل ، مفهوم همرنگ را دریابد . از به کار بردن و نامیدن رنگ در این قسمت کاملا" خودداری کنید هرگاه کودک قادر گردید که قطعات سفیدی را ازمیان قطعات سیاه جدا نماید آنگاه رنگهای دیگر را به ترتیب در داخل مجموعه قرار داده و از کودک بخواهید تا بر حسب رنگ ، آنها را دسته بندی نماید .

نامیدن رنگها :

دو رنگ اصلی زرد و آبی را انتخاب نمائید . تعدادی از قطعات آبی و زرد (از لحاظ رنگ یکسان اما از لحاظ شکل متفاوت ، زیرا هدف در این مرحله نامیدن از لحاظ رنگ است نه شکل) را بر روی میز قرار دهید . یکی از قطعات زرد را برداشته وبه کودک بدهید و از او بخواهید تا قطعه را کاملا" لمس و مشاهده کند . آنگاه بگوئید :« این رنگ زرد است لطفا" یک رنگ زرد از روی زمین به من بدهید . بر روی کلمه زرد تکیه کنید بعد از آن که کودک قطعه ای زرد رنگ به شما داد از او بپرسید :« این قطعه که به من دادی چه رنگی است ؟ جواب صحیح کودک مسلما" رنگ زرد خواهد بود . سپس از کودک بخواهید تا از میان قطعات موجود بر روی میز اشیاء زرد رنگ را انتخاب نموده و با هر انتخاب وارده زرد را تکرار نماید بعد از آنکه کودک کاملا" قادر به شناختن ، نامیدن رنگ زرد شد به ترتیب می توانید اسامی بقیه رنگها را یک به یک به او بیاموزید .

دقت فرمائید که همزمان با پیشرفت کودک در نامیدن رنگها به رنگهای آموخته شده در قبل اشاره کرد ه و از کودک بخواهید گاهگاهی آنها را مورد شناسائی قرار داده و نام آنها را بیان دارد :« این فعالیت به خاطر جلوگیری از تداخل اسامی رنگها در نزد کودک است .»

روشن ، تیره ، روشن تر ، تیره تر

بعد از آنکه کودک قادر به شناختن و نامیدن رنگها گردید ، سعی کنید که تضاد رنگها را کم تر نموده و بتدریج به کودک مفاهیم رنگ روشن ، تیره ، روشن تر ، تیره تر را بیاموزید .

آشنایی با مفاهیم شکل

کلمات مورد استفاده :

شکل ، دسته بندی ، شبیه ، بی شباهت ، مربع ، مستطیل ، مثلث ، دایره و غیره

موادی که مورد استفاده قرار می گیرد :

قطعات بریده شده اشکل هندسی از مقوای ضخیم ، تخته سه لائی ، فیبر یونولیت ، صفحه ای بزرگ از مقوای ضخیم که اشکال هندسی بر روی آن ترسیم شده باشد ، جعبه بازی اشکال

فعالیتها

دسته بندی :

سه قطعه ( شکل) از مقواهای بریده شده که دو عدد آنها شبیه بهم و یکی دیگر متفاوت باشد را انتخاب کنید . یکی از دو قطعه شبیه بهم را برداشته به کودک بدهید تا دقیقا" آنرا لمس و مشاهده کند آنگاه از کودک بخواهید تا قطعه شبیه به آنرا پیدا کند . سپس آن را در یک طرف میز قرار داده و به کودک بگوئید: « این قطعه شبیه بهم هستند آنها را در این طرف میز قرار میدهیم . »

آنگاه چند قطعه دیگر به کودک نشان داده و از او بخواهید تا قطعات شبیه به دو قطعه اول را انتخاب نماید . بعد از انجام این عمل قطعات متفاوت در یک سمت و قطعات شبیه بهم در سمت دیگر قرار میگیرند . آنگاه به کودک بگوئید :« قطعاتی که در این قسمت قرار گرفته و شبیه بهم هستند تشکیل یک دسته یا گروه را داده و قطعاتی که با آنها متفاوت یا بی شباهت هستند در طرف دیگر میز قرار گرفته اند تشکیل دسته ی گروه دیگری داده اند » سپس قطعات را با هم مخلوط کرده و از کودک بخواهید تا خود دسته های شبیه و دسته های متفاوت را تشکیل دهد . برای سهولت کار بهتر است در ابتدا از دو دسته استفاده کرد و سپس همزمان با پیشرفت یادگیری کودک تعداد دسته ها را افزایش دهید . دقت فرمائید که در این مرحله برای دسته بندی هیچگونه اشاره ای به نام رنگ و یا شکل قطعه نخواهدشد و دسته بندی صرفا" از نظر ظاهر شیئی انجام می گیرد .

نامیدن شکل :

سه قطعه شکل ( دو مربع و یک دایره – برای شروع به تضاد شکل ها توجه فرمائید )

بردارید . یکی از مربع ها را به کودک بدهید از او بخواهید تا دقیقا" آنرا مشاهده و لمس نماید و به او بگوئید :« این شکل که در دست داری مربع است حالا با توجه به مربعی که در دست داری ، از میان دو شکل باقی مانده یک مربع به من بدهید  . آنگاه کودک با نگاه کردن به شکلی که در دست دارد شکل مربع را به شما خواهد داد به او بگوئید : « من از شما یک مربع خواستم و شما هم به من یک مربع دادید . می توانی بگویی نام این شکل چیست .» قطعه مربع شکل را به او نشان دهید « کودک جواب خواهد داد مربع » در این فعالیت دقیقا" به تکرار کلمه مربع ( نام شکل ) توجه کنید . هرگاه کودک در جواب دادن دچار مشکل شده برای سهولت کار می توانید خود شما یک قطعه مربع برداشته و با تکرار نام آن از کودک بخواهید تا او نیز مربع دیگری برداشته و نام آنرا بیان دارد همین فعالیت را برای آموزش سایر شکلهای هندسی انجام دهید . سعی کنید در ابتداء چهار شکل اصلی مربع ، مستطیل ،دایره و مثلث آموخته شود و در مراحل بعدی ، در صورت امکان اسامی بقیه اشکال هندسی آموزش داده شود دقت کنید که در هنگام آموزش ، نامیدن شکلی جدید ، اسامی شکلهائی که از قبل آموخته است را دوباره تکرار کنید . با این عمل علاوه بر کمک به یادآوری کودک از تداخل مطالب در یکدیگر جلوگیری می گردد .

فعالیتهای دیگر

همراه با موسیقی

§        در روی صفحه بزرگی از یونولیت سفید ، شکلهای بریده شده متفاوتی از کاغذ رنگی بچسبانید و از کودک بخواهید تا شکلهایی از میان قطعات بریده شده برداشته با نامیدن اسم آن بر روی شکل مشابه خود در روی صفحه یونولیت قرار دهد . برای تعمیم مفهوم اشکال یادگرفته شده سعی کنید تا حالات مختلف هر شکل را بر روی یونولیت رسم کنید .

§        جعبه ای انتخاب کرده و بر روی آن شکلهای مختلف هندسی را بکشید دور شکلها را ببرید . از کودک بخوهید شکلهایی را که انتخاب می کند از جای مخصوص خود – شکل مشابه بر روی جعبه – به درون جعبه بیاندازد . برای این بازی بهتر است از شکلهای چند بعدی استفاده شود .

§        مهم : شکلهایی بر روی صفحات کاغذ بکشید ، مقداری از هر شکل را در ابتدا به صورت نقطه چین در آورید . از کودک  بخواهید تا با ترسیم خط بر روی نقطه چین ها شکل ها را کامل کند .

§        مهم: در مرحله دوم ، کار را مقداری پیچیده تر نمائید . مقداری از هر شکل را حذف کرده و سپس از کودک بخواهید تا شکل ها را کامل کند . از تکرار نام شکل در هر مرحله تا حد امکان غفلت نورزید . برای تعمیم یادگیری کودک از او بخواهید تا با نگاه کردن به محیط اطراف خود شکلهای یاد گرفته شده را  مشخص کرده و آنها را نام ببرد .

کلمات مورد استفاده

بالا ، بالاتر ، بالاترین ، پایین ، پایین تر ، پایین ترین ، چپ ، راست

موادی که مورد استفاده قرار می گیرد :

مقوای ضخیم ، کاغذ رنگی ، عکسهای متنوع کوچک (برچسب ) ، چسب ، ماژیک

فعالیتها:

بالا :

مقوای ضخیمی را به قطعات کوچک 7 در 15 سانتی متر تقسیم کرده وبه صورت کارت در آورید برروی هر یک از آنها کاغذی رنگی بچسبانید تعدادی از کارتها را انتخاب نمائید و بر روی آنها با ماژیک بسمت بالا و تا نیمه های دوم کارت فلشی ترسیم کنید ازمیان عکسهای موجود،  عکس چند پرنده ، هواپیما و هلیکوپتر را انتخاب کنید . یونولیت را با ماژیک به چند قسمت کنید . بر روی تعدادی از قسمتها علامت فلش بسمت بالا را قرار دهید بر روی قسمتهای باقی مانده عکسهای پرنده ، هواپیما و هلیکوپتر را در قسمت بالای هر قسمت نصب کنید اینک به فلش اشاره کرده ، سرفلش را به فراگیران نشان داده بگوئید :« این یک فلش است از این علامت برای نشان دادن جهت استفاده می کنیم . یعنی سر فلش به هر طرف بود می خواهند به آن طرف اشاره کنند اینک خوب نگاه کنید ، سرفلش به طرف بالا است « آنگاه از کودکان بخواهید تا کلمه بالا را تلفظ کنند بعد از اطمینان از صحت تلفظ کلمه ، کارت را به فرد فرد فراگیران نشان داده و از آنها بخواهید تا توضیحات شما را دقیقا" بیان دارند ( توضیحات مربوط به فلش و جهت آن ) سپس از فراگیر بخواهید تا تعدادی از عکسها را در دست بگیرد . صفحه یونولیت را در جلوی آنها قرار دهید از آنها بخواهید تا براساس علامت فلش با عکسی که بر روی صفحه یونولیت قرار دارد عکس یا فلش بر روی صفحه نصب نماید . در انجام این عمل به آنها کمک کرده و دقت کنید تا هر بار دقیقا" برایتان توضیح دهد که عکس و جهت فلش به چه معنایی است بر تکرار کلمه بالا تاکید کنید .

بعد از پایان این مرحله از فراگیران بخواهید تا به اطراف خود نگاه کنند و به هر چیزی که فکر می کنند در بالا قرار گرفته است اشاره نمایند . در اینجا سعی بر آن است که کودک به معنای نسبی مفهوم بالا آگاهی یابد مثلا" لوستر بالای سر من است . هواپیما در بالا و در آسمان است ، پرنده بالای سر ما پرواز می کند .

پایین :

فعالیت بالا را می توانید برای آموزش مفهوم پایین نیز تکرار کنید فقط دقت نمایید در این فعالیت جهت فلش ها تغییر کرده ، رو به پایین قرار خواهند گرفت و در انتخاب عکس ها نیز سعی گردد تا بجای عکس پرنده از عکس چارپایان و خزندگان بجای عکس هواپیما و هلیکوپتر از عکس ماشین و قطار ، دوچرخه و غیره استفاده کنید .

چپ :

مانند فعالیتهای بالا ، با توجه به تغییرات مورد نیاز (تغییر جهت فلشها)

راست :

مانند فعالیتهای بالا ، با توجه به تغییرات مورد نیاز (تغییر جهت فلشها)

بالاتر :

عکس خزنده ای را بر قسمت پایین صفحه ترسیم کنید . عکس پرنده ای را بالاتر از عکس خزنده ترسیم کنید . به عکس ها اشاره کرده و بگوئید :« این خزنده بر روی زمین حرکت می کند و این پرنده در بالا پرواز می کند . حالا بالاتر از پرنده عکس پرنده دیگری البته کمی کوچکتر از اولی ترسیم کنید به عکس ها اشاره کرده و بگوئید :« این خزنده بر روی زمین حرکت می کند به خزنده اشاره فرمائید و این پرنده در بالا پرواز می کند به پرنده اشاره فرمائید و این فعالیت بکار رفته را بطور صحیح تلفظ نموده و به آنها اشاره نمایید چند عکس در اختیار کودک قرار دهید واز او بخواهید تا او نیز حالت بالا و بالاتر را بوجود آورد برای سهولت کار می توانید از شابلون پرندگان استفاده کنید .

بالاترین :

فقط در این فعالیت تعداد پرندگان را افزایش دهید و درهنگام استفاده از هر عکس جدید به کودک نشان دهید که موقعیت عکس جدید را نسبت به بقیه در بالاترین است آنگاه در انتهای قسمت بالای صفحه ، پرنده ای قرار داده بگویید این بالاترین نقطه است .

پایین ترین :

فعالیت قبلی را تکرار کنید . توجه کنید که این بار نیز جهت توضیح تصاویر از بالاترین نقطه به سمت پایین ترین نقطه حرکت کنید .

فعالیتهای دیگر :

از بچه ها بخواهید دستها را بالا ، بالاتر و بالاترین کنند همچنین پایین ، پایین تر و پایین ترین ...

دستها دور کمر و می گویید به سمت راست بپیچید و بعد به سمت چپ یا دست راست را بلند کن ، پای چپ را بلند کن واگر بچه ها نتوانستند از بازی کنار گذاشته می شوند .

با دست راست خود پای چپ ات را لمس کن ، با دست چپ خود گوش راستت را لمس کن یا فعالیتهای بالا را با پریدن به جهات مختلف نیز انجام دهید .

آشنایی با وزنها

هدف :

آشنایی با وزن ، مشاهده ، سنجش و اندازه گیری ، آشنایی با مفاهیم و واژه های مربوط به وزن ، اجسام و مایعات

کلمات مورد استفاده :

وزن ، وزنه ، وزن کردن ، ترازو، سبک ، سبک تر ، سبکترین ، سنگین ، سنگین تر ، سنگین ترین ، کیلو، لیتر ، مساوی ، شاهین ترازو

مواد :

ترازو، سنگ ترازو ، اشیاء مختلف با وزنهای مختلف ، مایعات ، پیمانه (لیتر)

فعالیتها:

وزنه سنگین در اختیار او قرار دهید و از او بخواهید آنرا بر دارد و برای آنها توضیح دهید که این وزنه تقریبا" سنگین است (مواظب باشید که کودکان را اذیت نکند ) همچنین در مورد وزنه سبک هم به این شکل به او بگویید : « این وزنه سبک است ، لذا می توانید آنرا بردارید » بعد از او بخواهید تا وزنه های متفاوت (سبک و سنگین ) را بردارد در صورت موفق بودن از او بخواهید تا لفظ سبک را بیان داشته و دریابد که موفقیت او ناشی از سبک بودن  وزنه است ودوباره سنگین را بدهید و وزنه سنگین تر از آن را هم مقایسه کنید . و به او بگویید به وزنه ای که از همه سنگین تر هست « سنگین ترین » می گویند سپس وزنه های متعددی در اختیار فراگیر قرار دهید و از او بخواهید که سنگین ترین آنها را مشخص کند مرتب کردن وزنه در مراحل اولیه باعث تفهیم هر چه سریعتر و ساده تر مفهوم سنگین تر خواهد شد .

در ابتدا سه وزنه در اختیار فراکیر قرار دهید و سپس همزمان با پیشرفت او در درک مفهوم ، تعداد وزنه ها را افزایش دهید .

سبک تر : وزنه سنگین در شماره 1 را در اختیار فراگیر قرار دهید از فراگیر بخواهید تا وزنه را حرکت دهد مسلما" او با توجه به وزن وزنه در حرکت آن مقداری مشکل خواهد داشت . حال از وسیله مورد استفاده در فعالیت 2 (سبک) استفاده کنید از فراگیر بخواهید تا وزنه جدید را حرکت دهد بدیهی است که او در اینکار موفق تر از بار اول ( حرکت دادن وزنه سنگین ) خواهد بود . به او بگوئید برای حرکت دادن این وزنه ( به وزنه سنگین اشاره فرمائید ) دچار مشکل شدید زیرا آن وزنه سنگین بود اما دربار دوم هنگام حرکت دادن این وزنه (به وزنه سبک اشاره فرمائید ) مشکلی نداشتید زیرا این وزنه سبک تر از وزنه اولی است . از فراگیر بخواهید تا ضمن تلفظ صحیح واژه سبک تر ، دریافت خود را از مطلب  بیان دارد . وزنه متفاوت دیگری را در اختیار فراگیر قرار دهید و از او بخواهید تا با مقایسه آنها نسبت به تشخیص وزنه سبک تر اقدام نماید .

سبک ترین :  وزنه هایی به فراگیر می دهیم یکی از دیگری سبک تر تا حرکت دهد و عقیده خود را در مورد هر یک بیان دارد با قرار دادن وزنه های متفاوت در دسترس کودک از او بخواهید تا ضمن ادای واژه سبک ترین آنها را مرتب کرده و سبک ترین وزنه را مشخص نماید .

** دقت فرمائید در هنگام آموزش این مفاهیم چون تاکید صرفا" به دریافت حسی کودک است لذا تفاوت میان وزنه ها باید کاملا" مشخص و متمایز باشد .

کیلو :

دریک کفه ترازو وزنه ای یک کیلویی قرار دهید دو کفه ترازو پایین و بالا خواهد رفت به فراگیر بگوئید . این کفه پایین تر است چون سنگی که در آن گذاشته ایم باعث سنگین تر شدن این کفه گردیده است سپس به شاهین ترازو اشاره کرده و بگویید :« دقت کنید علاوه بر آنکه کفه ها پایین و بالا قرار گرفته اند  این دو علامت نیز پایین و بالا هستند به این دو علامت  شاهین میگویند . شاهین برای مقایسه کردن وزن اشیاء بکار می رود یعنی هر گاه دو شیئی موجود در کفه ها با هم برابر یا مساوی باشند شاهین روبروی هم قرار گرفته و هرگاه وزن اشیاء با هم برابر نباشند ، آن کفه ای که جسم سنگین تر در آن قرار دارد پائین می رود . سپس وزنه های مختلف در اختیار او قرار دهید تا سبک تر و سنگین تر را انتخاب کند و به درستی حدس خود برسد .

بگویید برای راحت تر شدن کار تصمیم گرفته شده در همه جا برای وزن کردن اشیاء از وزنه هائی شبیه بهم استفاده کنند به این وزنه های شبیه به هم سنگ یا وزنه گویند تا  بدانند برای وزن کردن تمام اشیاء از یک سنگ استفاده نمی کنند بلکه از وزنه های مختلف استفاده می کنند .

لیتر

برای سنجش حجم آب ، شیر ، شربت و سایر مایعات از لیتر استفاده می شود با توجه به توان ذهنی فراگیر هر گاه لازم بود با پیمانه کردن مایعات مختلف و توزین و مقایسه کردن آنها تفاوت وزن مخصوص ، سنگینی یا سبکی مایعات را به فراگیر نشان دهید .

آشنایی با مکانها :

کلمات مورد استفاده :

زیر ، رو ، روی ، داخل ، تو ، درون ، خارج ، بیرون ، اطراف ، جلو ، عقب ،  پشت ، میان ، بین ، تونل ، دور زدن ، ....

توجه : کودکان تشخیص مکان ها و نامیدن مکانها را خواهند یادگرفت .

موادی که مورد استفاده قرار می گیرد :

چند قطعه اسباب بازی مسطح ، جعبه یا کارتنی بزرگ که کودک بتواند داخل آن بنشیند . میز ، صندلی ، چند لاستیک اتوموبیل ، تخته موازنه (چوبی به پهنای تقریبی 15 سانتی متر و بطول 2 الی 5/2 مترکه بر سطحی بلندتر از زمین قرار گرفته و از روی آن به حالت تعادلی عبور می کنند .)

فعالیتها :

زیر :

میزی که از دو طرف راه عبور داشته باشد در وسط اطاق قرار دهید فراگیران را بدنبال هم ردیف کنید . خود شما بعنوان سرگروه اول صف قرار گیرید در حالیکه تقلید حرکت قطار را می کنید با صدای قطار و سوت قطار حرکت کنید به فراگیران بگویید : « حالا مشغول قطار بازی هستیم ،  اینجا یک تونل است (به میز اشاره کنید ) میخواهیم از زیر سقف تونل رد شویم » آنگاه همگی به نوبت درحال تقلید حرکت و صدای قطار از تونل رد شوید » .  از فراگیران بخواهید تونلها و موانع متعدد دیگری درست کنند و همگی با هم در حالیکه تقلید صدای حرکت قطار را می کنند از زیر سقف آن رد شوند در هنگام رسیدن به هریک از موانع از آنها بپرسید چکار می خواهند بکنند . جواب فراگیران باید « می خواهیم از زیر ... رد شویم » باشد .

عکسی را انتخاب کنید آنرا روی دیوار نصب کنید عکس دیگری برداشته به فراگیر بگویید :« توجه کنید عکسی در اینجاست حالامن عکس دیگری را در زیر آن قرار می دهم در هنگام عمل به عکسها اشاره فرمائید . از فراگیران بخواهید تا آنها نیز عکسی در زیر عکس شما قرار دهند از فراگیر بخواهید تا رفتار خود را توضیح داده و دقیقا" از کلمه زیر استفاده کند . هرگاه فراگیر در انجام عمل دچار اشکال شد عمل خود را تکرار کرده و از او بخواهید تا از فعالیت شما تقلید کند .

رو :

فعالیت یک را تکرار کنید اما این بار از تخته های موازی و سایر وسایل در دسترس استفاده کنید تخته های موازی را به صورت پلهای تصوّری برای حرکت قطار در نظر بگیرید و از روی آن رد شوید .

داخل :

(تو- درون) چند حلقه لاستیک یا کارتن های خالی را بطوریکه دو سمت جانبی آنها آزاد باشد بر روی زمین قرار دهید . فعالیت یک را تکرار کنید این بار  تاکید شما بر مفهوم (داخل) تو و درون باشد . به فراگیران اجازه دهید تا واژه های مربوط به این مفهوم (داخل) را بطور آزاد بکار گیرند .

خارج :

در اینجا تاکید شما بر مفهوم خارج خواهد بود . درهنگام رسیدن به تونل به فراگیران بگویید : « ما اکنون در خارج تونل هستیم ، تا چند لحظه دیگر به داخل تونل خواهیم رفت » ما اکنون در خارج تونل هستیم تا چند لحظه دیگر به داخل تونل خواهیم رفت. سپس همگی به حالت خزیدن داخل تونل بروید بعد از خارج شدن از تونل به آنها بگوئید :« ما تا چند لحظه قبل داخل تونل بودیم ولی اکنون از آن خارج شده ایم تاکید بر کلمات داخل و خارج .

جلو :

اینک مسیر حرکت را با دست به فراگیران  نشان دهید به آنها بگویید وقتی به این سمت حرکت می کنیم رو به جلو می رویم « سپس به سمت جلو حرکت نمایید . با نشان دادن سمت حرکت رو به جلو به فراگیران نام نفر جلوتر از آنها را گفته و به آنها بگویید با توجه به سمت حرکت ما که رو به جلو ست حسن جلوی حسین قرارگرفته و فراگیران را تشویق نمایید تا آنها نام نفر جلوئی را بیان دارند .

پشت :

طبق فعالیت بالا ، ولی مسیرآن جهت عکس  خواهد بود .

میان : فراگیران را به دوستون تقسیم نمایید . خود در میان دو ستون از فراگیران قرار گیرید و به آنها بگویید الان من در میان شما هستم یعنی یک طرف من ستونی مرکب از (اسامی بچه ها در سمت چپ را بگویید  و در طرف دیگر من ستونی از اسامی بچه ها در سمت راست را بگویید ) و من در بین شما هستم و از بچه ها بخواهید همین کار را انجام داده و بگویند به چه صورتی قرار گرفته اند .

آشنایی با لمس کردنیها

هدف :

احساس لمس کردن ، پرورش حس لامسه ، آشنایی با اشیاء از طریق حس لامسه ، تشخیص بافت ، وزن ، اندازه و شکل اشیاء از طریق لمس کردن ، تمرکز یافتن ، نامیدن ، صحبت کردن ، مشاهده کردن و افزایش قدرت تجسم اشیاء

کلمات مورد استفاده :

نرم ، سخت ، هموار ، ناهموار ، صاف ، سنگین ، سبک ، بزرگ ، کوچک ، ضخیم ، کلفت ، نازک ، لمس کردن ، حس کردن ، حس لامسه ، ابریشمی ، پشمی ، زبر ، لطیف ، سفت ، سرد ، گرم ، داغ ، چسبنده ، لغزنده ، تندتر ، کند تر،خشک

فعالیت :

شبیه ، مختلف ، بی شباهت ، سمباده ، غیره

در یک ظرف مقداری آرد بریزید از کودک بخواهید دست خود را درون آرد کرده و آنرا لمس نماید . از او بپرسید :« از لمس کردن آرد چه احساسی میکنی به فراگیر کمک کنید تا احساس خود را بیان دارد . به او بگوئید : « آرد نرم و لطیف است و بر روی نرم و لطیف تکیه فرمائید . حالا مقداری نمک در اختیار فراگیر قرار دهید از او بخواهید دست خود را داخل نمک کرده آنرا لمس نماید . از او بپرسید از لمس کردن نمک چه احساسی می کند به فراگیر کمک کنید تا احساس خود را بیان دارد به او بگوئید :« نمک زبر و خشن است » بر روی کلمه زبر و خشن تاکید بفرمائید . از فراگیر بخواهید تا کلمات زبر و خشن را تکرار نماید حالا دو ظرف انتخاب فرمائید در یکی از آنها آرد و در دیگری نمک بریزید از فراگیر بخواهید یکی از دستهای خود را داخل آرد کرده و آنرا لمس نماید و دست دیگر خود را نیز داخل نمک کرده و هر دو را لمس کند .  حالا چه احساسی می کند در بیان احساس به فراگیر کمک کنید و دوباره توضیح دهید که آرد نرم و لطیف است و نمک زبر و خشن .

اشیاء را در اختیار او بگذارید تا او با لمس کردن احساس خود را بگوید . می توانید اشیاء را در کیسه بگذارید و وقتی از کیسه بیرون می آورد احساسش را بگوید بهتر است در شروع تعداد کم باشد . می تواند علاوه برگفتن نام شی ، اشاره به چه مصرفی دارد نیز بکند ؟ آنرا کجا می توان یافت ؟ با آن چه کار یا کارهایی انجام می دهند ؟ و شکل شی را توصیف کند .

آنها را از لحاظ کوتاه بلند و در نهایت طول و حجم بیان کند .

از کودک بخواهید بدون نگاه کردن به اطراف خود ، نام اشیاء گوناگون دیگری که دارای همان احساس و کاربرد هستند را بیان دارد .

( تقویت حواس ،تقویت حافظه و تعمیم پذیری بیشتر )

مقداری از تصاویر گوناگون را در اختیار فراگیر قرار دهید . نمونه ای از اشیائی که تصاویر آن در مقابل کودک قرار دارد را نیز در داخل کیسه قرار دهید از فراگیر بخواهید دست خود را درون کیسه کرده با لمس اشیاء درون کیسه بیان دارد که شی مورد لمس با کدام یک از تصاویر در معرض دید مطابقت دارد . سپس برای مقایسه شیئی را از کیسه خارج کرده آنرا در مقابل تصویر قرار دهد .

صفحه ای از یونولیت یا  مقوا یاتخته سه لایی انتخاب کرده و به چند قسمت تقسیم کرده  در هر قسمت سمباده ، پارچه ابریشمی ، ... اشیاء نرم ، هموار ، ناهموار نصب نماییدو  اشیائی نیز در داخل کیسه قرار دهید . از فراگیر بخواهید در ابتدا مواد نصب شده بر روی صفحه را لمس نماید و احساس خود را بیان نماید و سپس دست خود را درون کیسه فرو کرده و اشیائی را که دارای همان گونه از احساس است که از لمس بر روی مواد نصب شده بر روی صفحه تجربه کرده ، پیدا نموده و نام آنها را بیان داشته از کیسه بیرون آورده و بر روی صفحه در جای خود قرار دهد.

خشک و تر :

 یک سری پارچه را به او بدهید خشک است و بعد در آب فرو ببرید ، تر می شود .

چسبنده – چسبناک

لغزنده – لیز :

 صابون توی دستش می گیرد لغزندگی ایجاد می کند و قتی می اقتد لیز می خورد= ماهی

سرد و گرم و داغ و خنک ، یخ و جوش دست می زند احساس خود را بیان می کند کیسه آب گرم – بادبزن – خنک

چشمهایش را  بسته و روی دست او شکلهای هندسی بکشیم ، بانوک مداد یا نرمی ... لمس کند .

این کار به پرورش قدرت درک فضایی فراگیر کمک می کند .

با اندازه های مختلف انتخاب ظرف از بزرگ به کوچک ردیف کنید . بچه ها را تشویق کنید از کوچک به بزرگ توی هم بگذارند بعد دوباره از آنها بخواهید با چشم بسته این کار را انجام دهند یا مهره هایی را به اندازه بزرگ و کوچک  یا  بلند و کوتاه مرتب کرده و بعد چشم بسته این کار را انجام دهد .

آشنایی با چشیدنیها

هدف : احساس چشیدن ، پرورش حس چشایی ، آشنایی با مزه ها از طریق چشیدن ، تمرکز یافتن ، نامیدن مزه ها ،  صحبت کردن ، مشاهده کردن ، تقویت عضلات گویایی ، آشنایی با طبخ غذا

کلمات مورد استفاده :

 شور ، شیرین ، ترش ، گرم، سرد ، خنک ، آبکی ، خشک ، تلخ ، خرد شدنی ، نرم ، گس ، ... و غیره

مواد :

نمک ، قند ، شکر ، آبنبات ، انواع مرکبات ، شیرینی ، نان سوخاری ، انواع مواد غذایی در دسترس با طعم های مختلف ، انواع آب میوه ها ، انواع هسته میوه ها ،  فرنی ، آش و غیره

فعالیت :

مقداری نمک در  دهان بگذارد و از او بپرسید چه احساسی دارد

حبه قند = شیرینی ، ترش – تلخ – تند - گس =خرمالو آیا دهان تغییر یافته یا نه میوه ای که خوردی خرمالو بود و احساسی که کردی احساس گس بودن است .

از زبان ، تصویری را تهیه کرده  و آنرا به فراگیران نشان داده بطور مختصر به آنها نشان دهید که هر قسمت از زبان ما مسئولیت تشخیص یکی از مزه ها را بعهده دارد بطور مثال پرزهای قارچی در نوک زبان نسبت به شیرینی .

بعد از آشنایی فراگیر با مفاهیم شور و ترش و تلخ مقداری آب لیمو ، شربت ، آلبالو و سایر نوشیدنیها با بوها و مزه های مختلف در اختیار فراگیر قرار دهید از او بخواهید تا هریک از آنها را بیاشامد و ضمن بیان مزه آنها اسم آنها را نیز بگوید . بعد از بدست آوردن مهارت کامل از فراگیر بخواهید چشمان خود را ببندد آنگاه بینی را محکم بگیرد ،  بر روی زبان او مقداری از مواد را قرار دهید فراگیر بسختی قادر است تا با مزه کردن و چشیدن نوشیدنی نام آن را بیان کند . دفعه بعد بینی را باز می گذارد هم مزه و هم نام نوشیدنی را می گوید .

منظور از این فعالیتها آشنا نمودن فراگیر با این واقعیت است که زبان صرفا" مخصوص تشخیص دادن مزه ها و آشنایی با اینکه این مزه مربوط به چه ماده ای است ، چنانکه در قسمت بالا نشان داده شده بیشتر مربوط به استفاده از سایر حواس مانند حس بویایی و حس بینایی است لذا در بیشتر موارد برای درک مفهوم علاوه بر عضو اصلی سایر حواس نیز به ما کمک خواهند کرد .

بازی با میوه ها :

دو عدد سیب یا میوه های فصل را در اختیار فراگیر قرار دهید . نخی با طول متوسط ( در رابطه با قد فراگیر) و چوبی گرد در اختیار فراگیر بگذارید او را تشویق کنید تا یک سر نخ را به میوه بسته و سر دیگر آنرا به چوب ببندد همین کار را از فراگیران دیگری بخواهید برای انها توضیح دهید تا آماده ایستاده و با ااشاره شماسعی کنند تا با چرخاندن چوب در میان دستهای خود و در نتیجه پیچیدن نخ به دور آن میوه را به میان دستهای خود بگیرند . هر یک از بازی کنان که زودتر موفق شد به میوه ها دست یابد برنده بازی خواهد بود . بعنوان جایزه میوه ای به او بدهید و از او بخواهید تا با تناول کردن میوه احساس خود را بیان دارد  و در بیان احساس به او کمک کنید .

این کار باعث تقویت بیان احساس و صحبت کردن و تشویق به خوردن میوه می شود .

آشنایی با بوئیدنیها :

کلمات مورد استفاده :

اسامی مواد غذایی و میوه ها ، بوی معطرو مطبوع ، بوی ناخوشایند ، بوی تند و تیز ، شامه

توجه :

در کودکان آشنایی با بوهای مختلف ، پرورش حس بویایی ، آشنایی با مواد مختلف از طریق حس بویایی ، احساس بوکردن ، تمرکز یافتن ، نامیدن ،  صحبت کردن ، مشاهده کردن ، توجه کردن ،ایجاد خواهد شد .

موادی که استفاده خواهد شد :

انواع میوه ها ، انواع اشیاء ، ومواد بودار در دسترس ، سرکه ، عطر ، گل ، الکل و کلیه مواد بودار در دسترس

فعالیتها:

بوئیدن میوه ، پوست میوه ، .. بیان احساس

تشخیص بوها ، چشم بسته ،...

از کودکان بخواهیم بین شیرینها آنچه به دارچین  یا هل آمیخته است جدا کند .

دسته بندی : ظرفهایی که یک نوع بو دارد در یک ردیف قرار دهد