تربیتی برای همه فصول

کودک تازه متولد شده‌تان گریه می‌کند، او را بغل می‌کنید، گرسنه می‌شود، به او غذا می‌‌دهید، لباسش را کثیف می‌کند، عوض می‌کنید.

باری از مسئولیت‌ها که عمدتاً فیزیکی هستند بر دوش شماست و با خود فکر می‌کنید خدا را شکر که حداقل لازم نیست نگران تربیت کودک باشید اما خیلی زود کودکتان هوشیارتر می‌شود. نیازهایش تبدیل به خواسته می‌شود و متوجه می‌شوید که باید کم‌کم او را با حد و حدودهایی آشنا کنید.

او در طول روز به کرات پستانکش را روی زمین پرت می‌کند و شما با حوصله‌ای کمتر و عصبانیتی بیشتر آن را برمی‌دارید و می‌شویید و با زبانی بچگانه به او توضیح می‌‌دهید نباید چیزی را پرت کند.

وقتی بعد از تمیزکردن خانه، بشقاب غذایش را زمین می‌اندازد و قاشق پر از غذا را به در و دیوار می‌کشد دوست دارید او را دعوا کنید اما با خودتان فکر می‌کنید یک یا دو سالگی برای دعواکردن بچه‌ زود است و اینجاست که آن تناقض نه‌چندان موجه خود را نشان می‌دهد: تربیت کودک در این سن

به معنای دعوا‌کردن او نیست بلکه بیشتر جنبه آموزش و ارشاد را دارد که می‌تواند

-‌ و باید - از همان سنین پائین کودکی یا حتی نوزادی آغاز شود.

کلیر لرنر، مشاور خانواده در مرکز بهداشت اوکلاهاما می‌گوید: «مقررکردن حد و حدود یکی از مهمترین مسئولیت‌های یک پدر و مادر متعهد است.

با این کار در حقیقت به کودک کمک می‌شود درست را از نادرست تشخیص دهد، از قوانین و مقررات پیروی کند و با سرخوردگی یا ناکامی‌ها کنار بیاید، البته همه می‌دانیم کودک نوپایی که بدرفتاری می‌کند این کار را از روی عمد انجام نمی‌دهد. وقتی که او دست‌های چربش را به شیشه عینک شما می‌کشد در حقیقت کارش را انجام می‌دهد و این کار چیزی نیست جز کشف دنیای اطراف.

هاروی کارپ، مشاور و نویسنده کتاب «شادترین کودک این محله» می‌گوید: «بچه‌های نوپا دائم در حال بررسی محیط اطراف خود و کشف چیزهای تازه هستند، آنها غذا را در دست له می‌کنند تا ببینند این کار چه حسی دارد یا آن‌که در بالای صندلی چیزی را پرت می‌کنند تا ببینند چطور روی زمین پخش می‌شود و چه صدایی تولید می‌کند.

حال سؤال اینجاست چطور او را از شکستن یک جفت عینک دیگر منع کنیم بدون آن‌که جلوی حس کنجکاوی‌اش را بگیریم. این راهکارهای ساده تربیتی به کودکان تازه متولد تا دو ساله همان چیزی را می‌آموزد که از آن به عنوان رفتار خوب و معقول در خردسالی یاد می‌شود.

? نوزادی

بچه‌ها در این سن اصطلاحاً جزخوردن و خوابیدن و کثیف‌کردن پوشک، کاری نمی‌کنند. به گفته لرنر بطور کلی در ماه‌های اول تولد با توجه و رسیدگی به کودک امکان یا احتمال لوس کردن او به‌وجود نمی‌آید.

یک نوزاد به محبت و احساس امنیت نیاز دارد و در حقیقت توجه به کوچک‌ترین نیازهای آنها در این مقطع به آنها کمک می‌کند تا زودتر استقلال خود را در سنین نوپایی به‌دست آورند. وقتی که آنها در دنیای خود احساس امنیت می‌کنند این احساس اعتماد به نفس را برای کشف دنیا و محیط پیرامون به آنها خواهد داد چون می‌دانند خطری تهدیدشان نمی‌کند. در این سن بغل کردن او حتی برای ?? ساعت در روز ممکن است از دید شما زیاد به نظر برسد اما از دید کودکی که تا همین دو ماه پیش ?? ساعته در رحم مادر زندگی‌ می‌کرد، کم است.

? ?-? ماهگی

در این سن بچه‌ها لمس کردن اشیا و کشیدن و پرت کردن آنها را می‌آموزند. در این سن است که شما کم‌کم می‌توانید بین نیازهای واقعی و خواسته‌های او تفاوت قائل شوید.

او ممکن است بخواهد روی شانه شما به خواب رود اما واقعاً نیازی به این کار نباشد. او باید یاد بگیرد، بتواند خودش به تنهایی به خواب رود. علاوه بر این بچه‌ها در این سن می‌آموزند هر چیزی را در مشت خود نگه دارند.

این شیوه آنها برای کشف اشیا و محیط پیرامون‌شان است و این‌که چه کاری از دستانشان ساخته است.

گفتن «نه» توأم با عصبانیت مشکلی را حل نمی‌کند و حتی ممکن است به نظر سرگرم‌کننده باشد اما وقتی حالت صورت‌تان را جدی می‌کنید و او را از بغل‌تان پائین می‌آورید در حقیقت به شیوه خودش یعنی ارتباط حسی، نارضایتی خود را از کاری که کرده اعلام می‌کنید. در این سن ارتباط عاطفی گاه مؤثرتر از ارتباط کلامی است و این بدان خاطر است که کودک بیش از آن‌که نوع واکنش شما را درک کند آن را حس می‌کند.

? ??-? ماهگی

بچه‌ها در این سن چهار دست و پا راه رفتن و به دنبال آن به دردسر انداختن خود را می‌آموزند، بنابراین مهمترین کار در این مرحله ایمن کردن خانه است. داروها را از دسترس او دور کنید، برای پله‌ها حفاظ بگذارید و برای پریزها درپوش‌های ایمنی قرار دهید.

در این سن اگرچه باید اشیا و وسایل خطرناک را از او دور کنید اما باید در عین حال فضای امن و نسبتاً مناسبی را برای تجربه‌اندوزی کودک نیز فراهم کنید. اگر دائم به او بگویید: نکن، دست نزن، نرو، نه! و ... این پیام اشتباه را به او می‌دهید که دنیا از دسترس تو خارج است. کشویی را در آشپزخانه به او اختصاص دهید و آن را پر از قاشق‌ها و بشقاب‌های پلاستیکی کنید. کتاب‌های پازل و مقوایی را در پائین‌ترین قفسه‌های اسباب‌بازی قرار دهید.

اگر کودک خواست به چیز خطرناکی دست بزند آموزش را شروع کنید و بلافاصله حواسش را معطوف چیز دیگری کنید،‌ به عنوان مثال بگویید: «می‌دانم، می‌خواهی به میز آباژور دست بزنی اما اگر آباژور بیفتد پایت درد می‌گیرد، بیا به جای آن با قطارهایت بازی کنیم.»

در این سن تغییر لحن والدین بدون آن‌که واقعاً نیازی به بغل‌کردن آنان یا دور کردن آنان از برخی اشیا باشد کارساز است.

با یاد گرفتن مهارت‌‌های زبانی تغییر لحن و آوا تا حد زیادی بسیاری از «بایدها و نبایدها» را انتقال می‌دهد.

? ??-?? ماهگی

این سن اوج بهانه‌جویی‌ها و کشف دنیای پیرامون با تولید صدا، گریه و یا حتی جیغ کشیدن است.

در این سن بچه‌ها واقعاً‌ قصد یا منظوری از جیغ کشیدن در یک رستوران شلوغ یا یک مهمانی را ندارند و صرفاً‌ می‌خواهند بدانند حنجره‌شان چه اصواتی می‌تواند تولید کند و این صدا گاهی می‌تواند لبخندی بر لب‌ مامان و بابا بنشاند و گاهی می‌تواند آنها را عصبانی کند.

سعی کنید لحن صحبت خود را متناسب با مکان‌های مختلف (جاهای شلوغ و خلوت) به کودک نشان دهید و با عبارات ساده آنچه را که از او انتظار دارید به او بگویید: «وقتی در رستوران هستیم با صدای آرام با هم حرف می‌زنیم.»

بچه‌ها در این سن آن کنترل را بر روی خود ندارند که رفتارهای اینچنینی را در خود مهار کنند بنابراین تکرار و تمرین مقدمه درک بهتر شرایط محیط در آینده و واکنش بهتر است.

? ??-?? ماهگی

این ماه‌ها اوج خود مختاری تلاش برای تجربه استقلال در کودکان است. در این سن آنها واقعاً‌ به پیشرفت‌های قابل توجه کلامی دست پیدا می‌کنند اما از آنجا که هنوز نمی‌توانند خواسته‌های خود را به وضوح بیان کنند و به دیگران بفهمانند زود هم عصبانی می‌شوند.

آدیت نارایان، استاد روانشناسی در دانشگاه کارولینا معتقد است: اگر کودک جیغ می‌کشد چون اسباب بازی مورد علاقه‌اش را ندارد، احساسات او را با کلام خود بیان کنید و کمک آنان باشید. به عنوان مثال بگویید چون ماشین اسباب بازی‌ات را پیدا نمی‌کنی عصبانی شده‌ای. بیا با هم آن را پیدا کنیم.

زدن کودکان هم سن و سال و یا گاز گرفتن آنها در این سن در بسیاری از مواقع نتیجه مستقیم همین عصبانیت است اگر کودک دوستش را زد، او را فوراً‌ جدا کنید و بگویید: «کتک زدن ممنوع! این کار تو باعث می‌شود دوستت دردش بگیرد.»

برای پیشگیری از حوادث احتمالی به دنبال یافتن علت برخی رفتارها باشید. آیا کودکتان در ساعات معینی از روز دچار بیش فعالی می‌شود یا وقتی که صرفاً‌ عصبانی است این کار (زدن دوستش یا هم سن و سال‌اش) را انجام می‌دهد؟ وقتی بچه‌ها در این سن و از حرف شما سرپیچی می‌کنند هیچ چیز بهتر از جنبه تفریحی دادن به کاری که از او می‌خواهید انجام دهد او را فرمان‌پذیر و حرف‌شنو نمی‌کند.

وقتی که او حاضر نیست،اتاقش را تمیز کند خرگوش اسباب‌بازی او را بردارید و با صدایی کودکانه بگویید: «آقا خرگوشه دوست داره برای بازی جا داشته باشه! کمک می‌کنی اتاقت رو تمیز کنی تا خوشحالش کنی!»

روزنامه ایران (www.iran-newspaper.com)