بازی‌های آموزشی دبستانی

شروع بازی را می‌توان به گذشته‌های دور، حتی از بدو پیدایش انسان نسبت داد. در حقیقت بازی جزئی از زندگی انسان از بدو تولد تا زمان مرگ است.

انسان از نظر فیزیولوژیکی نیاز به جنبش و حرکت دارد و بازی جزء مهم این جنبش و حرکت است. انسان برای رشد ذهنی و اجتماعی خود نیاز به تفکر دارد و بازی خمیرمایه تفکر است.

در ابتدا بازیچه بشر، مواد و اشیاء خام و طبیعی به دست آمده از طبیعت بود. قطعه‌ای سنگ، به دست گرفتن آن، حرکت دادن آن و سرانجام غلتاندن یا پرتاب آن همه نوعی بازی محسوب می‌شد.

رشد ذهنی یا اجتماعی انسان و تسلط پیش رونده او بر طبیعت، امکان دست‌کاری در اشیاء طبیعی را به وجود آورد و از این زمان اشیاء به خواست انسان تغییر شکل دادند تا بتوانند اندیشه او را در شکل‌دهی به بازی غنای بیشتری بخشند و روح او را راضی‌تر گردانند. از این زمان‌ها آثاری در دست است. حجاری‌های روی دیواره غارها و تشابه آن‌ها با مواد مورد نیاز بازی به برداشت مـا از قـدمـت بازی ارزشی بیشتر خواهد بخشید.

? تعریف بازی

هر نوع ورزش یا فعالیتی که توسط کودکان به منظور تفریح و تفنن انجام گیرد، بازی نامیده می‌شود.

مربیان ورزشی از بازی تلقی جامع‌تری دارند. آن‌ها معتقدند که «بازی، عبارت است از آن نوع فعالیتی که با میل و اختیار در اوقات فراغت انجام می‌شود.»

برخلاف نظریات گذشتگان که بازی را تنها وسیله‌ای برای صرف انرژی مازاد بدن می‌دانستند، کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروی فکری و بدنی خود را به کار می‌گیرند و بازی را بخشی از زندگی عادی خویش به حساب می‌آورند، ولی نباید فراموش کرد که در این نوع فعالیت‌ها کودک به هیچ وجه خود را مجبور به انجام آن احساس نمی‌کند و از آن لذت می‌برد.

در فرهنگ‌نامه «و بستر» بازی به صورت‌های ذیل تعریف شده است:

الف) حرکت، جنبش و فعالیت به مثابه حرکت عضلات.

ب) آزادی یا محدوده‌ای برای حرکت یا جنبش.

ج) فعالیت یا تمرین برای سرگرمی، تفریح یا ورزش.

? فواید بازی

بازی فواید بسیار دارد که می‌توان آن‌ها را به اختصار در سه بخش بیان کرد.

?) جسمانی

?) عقلانی

?) اجتماعی و عاطفی

فعالیت‌های دسته‌جمعی در بازی‌ها به کودکان کمک می‌کند تا به بیان احساسات و مکنونات قلبی که از روح لطیف و بی‌آلایش آن‌ها سرچشمه می‌گیرد، بپردازند. هیجانات، کمبودها و ترس‌های خود را از دل بیرون بریزند و به فراموشی بسپارند. کودکی که به هنگام بازی قایم‌باشک، برای یافتن دیگران حتی به بیغوله‌های تاریک سر می‌کشد و در مکان‌ها و زیر سقف‌های متروکه تنها به جستجو می‌پردازد در واقع به طور غیرمستقیم ترس‌های موهومه کودکانه را از تاریکی و تنهایی، از وجود خود دور می‌سازد. کودکان قادر نیستند که آنچه را احساس می‌کنند به طور روشن و واضح بیان کنند. ترتیب دادن بازی‌های نمایشی و همچنین استفاده کودکان از ابزار و وسایل بازی‌های فردی در بیان احساسات و افزایش خزانه لغات و مفاهیم کلمات آن‌ها را کمک خواهد کرد.پژوهش‌های روانشناسی و تعلیم و تربیتی نشان می‌دهد که آغاز رشد آفرینندگی و ایجادگری در کودکان در سنین آمادگی پیش از دبستان است. در این سن، فعالیت‌ کودک نسبت به دوران خردسالیش، تغییر می‌یابد و روابط جدیدی میان تفکر و عمل وی پدید می‌گردد.

بازی، عمده‌ترین شکل فعالیت کودک و مناسب‌ترین آن برای بروز و رشد استعداد ایجادگری او به شمار می‌رود. بازی در کودک تحول ایجاد می‌کند.

بازی نقش بزرگی در زندگی و رشد کودک دارد. ضمن بازی بسیاری از خصوصیات مثبت آنان پرورش می‌یابد. اخذ نتایج تربیتی مطلوب از بازی به میزان زیادی وابسته به کاردانی مربی و آموزگار، آشنایی او با حیات و خصوصیات سنی و خود ویژگی‌های خردسالان، رهبری صحیح و مطابق با اسلوب بازی‌های گوناگونست.

تأمین خوشبختی کودکان، وظیفه‌ای مقدس و شریف برای انجام این وظیفه است. برای این کار باید قبل از هرچیز در دبستان‌ها، همه گونه شرایط رشد و پرورش کودک فراهم شود، باید کودکان را گرامی داشت، به آن‌ها توجه کامل کرد، عاقلانه و ماهرانه در تعلیم و تربیتشان کوشید.لذا در راستای تقویت مهارت خواندن و رفع اختلالات یادگیری دانش‌آموزان بازی‌های آموزشی برای پایه‌های اول، دوم و سوم دبستان پیشنهاد می‌شود.

? پایه سوم

? طریقه گروه‌بندی

ابتدا افراد به صورت حلقه‌ای می‌ایستند و به ترتیب می‌شمارند ?... ?... ?... ? وقتی به شماره ? رسیدند آن فرد باید اسم یک حیوان دوزیست را نام ببرد، همینطور وقتی به عدد ??... ??... ?? و... رسیدند تا پایان و در آخر تمام کسانی که نام یک حیوان دوزیست را مثال زدند، بیرون بیایند و تشکیل گروه دهند.

ـ دور اول: پستانداران

ـ دور دوم: پرندگان

ـ دور سوم: خزندگان

ـ دور چهارم: دوزیستان

ـ دور پنجم: ماهی‌ها

? کاربرد

این بازی را می‌توان در انشانویسی نیز انجام داد که افراد کلماتی را به دلخواه بگویند و بعد از تشکیل گروه افراد کلمات خود را کنار هم گذاشته و جمله با مطلبی را بیان کنند.

?) بازی(?)

ابتدا افراد را به ? گروه تقسیم کرده و آنها را به پشت و به صورت حلقه‌ای قرار می‌دهیم.

ـ گردنبند حیوانات را که در ? گروه دوزیستان، پرندگان، خزندگان، پستانداران، ماهی‌ها از قبل آماده کرده‌ایم بدون اینکه افراد ببینند به گردن آنها از پشت آویزان می‌کنیم.

ـ بهتر آن است که به صورت پراکنده حیوانات مختلف را به افراد بدهیم.

ـ افراد باید با اشاره و بدون گفتن کوچکترین سخنی یکدیگر را راهنمایی کرده تا از حیوانی که در پشت گردن آن آویزان است، مطلع شود و هم گروهی خود را پیدا بکند.

ـ بعد از تشکیل گروه‌ها افراد هر گروه باید درباره جانداری که در دست دارند بحث کنند، مثل این که این جاندار در کجا زندگی می‌کند، پوشش بدن آن از چیست و...

ـ هرگروه حیوانات خود را روی تکه مقوایی چسبانده و زیر هر حیوان توضیحات لازم را می‌نویسد.

ـ در پایان کار، سرگروه هر گروه درباره حیوانات توضیح می‌دهد و بقیه گروه‌ها می‌توانند سوالات خود را مطرح بکنند.

مثلاً اینکه چرا خفاش و نهنگ که به ظاهر پرنده و ماهی به نظر می‌رسند، جزء دسته پستانداران هستند.

?) بازی(?)

ـ ابتدا افراد را گروه‌بندی می‌کنیم و به هر یک از اعضای گروه یک تکه کاغذ می‌دهیم.

ـ هر فرد از گروه بدون آنکه بغل‌دستی آن متوجه شود، یک عدد سه رقمی با دورقمی را می‌نویسد.

ـ بعد افراد هر گروه به ترتیب برای دیگر اعضای گروه خود عدد مورد نظر را به طور غیرمستقیم راهنمایی می‌کند تا بقیه افراد گروه به صورت فردی عدد را که باتوجه به توضیحات حدس می‌زنند یا در ذهن خود نگه می‌دارند.

ـ بعد از اتمام کار اعضای هر گروه به ترتیب عدد خود را رو کرده تا دیگر اعضای گروه متوجه بشوند.

مثلاً عدد ??? عددی هستم سه رقمی که یکانم کوچکترین عدد زوج می‌باشد و دهگانم فقط بر یک و خودش بخش‌پذیر است و صدگانم زوج است.

ـ ممکن است بعضی از افراد گروه عدد مورد نظر را درست حدس نزده باشند در نتیجه به آن فرد می‌گویند که اگر به این صورت توصیف می‌کردی ما متوجه آن عدد می‌شدیم.

ـ در پایان کار افراد اعداد خود را در هر گروه از بزرگ به کوچک نوشته و اعداد زوج و فرد را جدا می‌کنند.

ـ بزرگترین یا مشکل‌ترین عدد را در هر گروه معین کرده و سرگروه‌ها برای دیگر گروه‌ها توضیح می‌دهند تا گروه‌های دیگر با مشورت هم آن عدد را حدس بزنند. پس از پایان بازی افراد می‌توانند درباره سئوالات زیر باهم بحث کنند:

ـ کجای این برنامه برای گروه‌ها جالب و جذاب بود؟

ـ مشکلاتی که در توصیف و بیان عدد داشتند چه بود؟

ـ چگونه باید اعداد را توصیف کنند که زودتر به جواب درست برسند؟

فهرست منابع:
?ـ بازی‌های آموزشی، مقدم ـ مصطفی ـ ترکمان منوچهر ـ دفتر تحقیقات و برنامه‌ریزی‌ کتابهای درسی ????
?ـ روان‌شناسی بازی، مهجور ـ سیامک رضا ????

روزنامه اطلاعات (www.ettelaat.com)