1- اصل تفاوتهای فردی : یعنی در عین حال که الگوی حاکم بر رشد انسان ، الگوی واحدی است و همه از یک مسیر متحلو می شوند و تواناییها و ساختهای شناختی و روانی به دست می آورند اما در رشد باید به تفاوتهای فردی نیز توجه نمود . زیرا تحول از فردی به فرد دیگر متفاوت است و سن اکتساب تواناییها در افراد ، متفاوت است . این اصل در مورد فرهنگها و کشورهای مختلف نیز حاکم است .
2- اصل رشد متعادل : در فرایند رشد متعادل ، انسان در جنبه های مختلف جسمانی ، روانی ، عاطفی ، شناختی و اجتماعی متحول و متعادل می گردد و با افزایش سن ، فرد واجد تواناییهای پیچیده تری می شود .
رشد متعادل یک رشد بهنجار بوده و تمام جوانب را دربر می گیرد . هنگامی رشد به صورت متعادل صورت می گیرد که تمام جنبه های مختلف رشد با هم رشد نمایند و فرایند مطلوبی از رشد حاصل شود. وگرنه چنانچه فردی فقط در یک جنبه مثلاً جسمانی تحول مطلوبی داشته باشد و در سایر جنبه های مثلاً هیجانی و عاطفی تحول نداشته باشد ، دارای رشد نابهنجار است .
3- اصل جهت رشد :
جهت رشد انسان ها مشخص است و در سه جهت می تواند آن را خلاصه نمود :
الف) اصل جهت سری – پایی : یعنی انسانها ابتدا از ناحیه سر رشد می کنند و به تدریج رشد به سمت پاها پیش می رود . البته این اصل رشد بیشتر در حوزه رشد زیستی و فیزیولوژیک صادق است .
ب) جهت مرکزی – پیرامونی : یعنی ابتدا قسمتهای مرکزی هر عضو رشد می کند و سپس به پیرامون گسترش می یابد .
ج) جهت عام به خاص : ویژگیها و تواناییهای انسان ابتدا کلی و عام بوده و به تدریج اختصاصی می شوند . مثلاً در رشد عاطفی ، ابتدا یکسری رفتارهای کلی وجود دارد . مثلاً گریه کودک یک علامت هیجانی است و از گریه های دیگر قابل تشخیص نمی باشد و یک گریه عام است. بتدریج در طی رشد ، گریه ها نیز اختصاصی تر شده و کودک در برابر هر خواسته یا نیاز نوع گریه متفاوتی دارد . مثلاً هنگام دلتنگی ، درد ، گرسنگی گریه های متفاوتی می کند .
بنابراین رشد تابع اصولی می باشد . در عین حال که الگوی یکسانی برای تحول وجود دارد و همه انسانها مراحل یکسانی را در رشد پشت سر می گذارند اما در کیفیت تحول و سن اکتساب تحول ، بین انسانها تفاوتهایی وجود دارد . یک کودک ممکن است مفهوم عدد را در سن 8 سالگی درک کند ، در فرهنگ دیگری به دلایل مختلف ، کودک یمفهوم عدد را زودتر متوجه شود . اما اینکه کودک برای فهم عدد باید از وهله ای گذر کند ربطی به فرهنگ و تفاوتها ندارد .
تفاوتهای فردی در طول عمر باقی می مانند ، اما در تحول از الگوی خاصی پیروی می شود. به عنوان مثال نوع راه رفتن انسانها با هم متفاوت بوده اما همه مسیر ثابتی را برای تحول طی می کنند .
مهم این است که به تمامی جوانب رشد توجه کافی شود نه به یک جنبه خاص زیرا رشد متعادل کود کدر گروی تمامی جنبه های تحولی است. اگر بتوان شخصیت کودک را به صورت هیکل فرض کرد این هیکل باید متناسب باشد و چنانچه سر بزرگ و دستان بسیار کوچکی داشته باشد بسیار نابهنجار بوده و دارای رشد نامتعادلی است .
در رشد همه جانبه و متعادل ، کودک دارای سازش و سازگاریهای مختلف است. انسان موجود چند بعدی است و باید به همه جنبه های وی توجه نمود . بنابراین نقش آموزش در رشد متعادل بسیار با اهمیت است . دست اندرکاران تعلیم و تربیت ، باید آموزش کافی در زمینه روشهای تحولی هر یک از ابعاد انسان را ببینند تا بتوانند رشد بهنجاری را در افراد ایجاد نمایند .
البته برخورد تحولی ، محدود به اولیاء تعلیم و تربیت نمی شود بلکه همه افراطی که با کودکان و نوجوانان سر و کار دارند باید به اقتضای مسائل سنی ، فرهنگی و محیطی با کودک برخورد کنند .